İnternet Sansürü ve Sosyal Medya Yasakları Üzerine - Ne Kadar Mümkün?
Dünya’nın güzide memleketlerinde zaman zaman otoriter yönetimlerin iştahını kabartan internet sansürü üzerine çokça konuşuluyor. Esasında yönetimler pratikte teknik olarak uygulanması zor olan geniş çaplı bir sansür yerine bireyleri baskı altına alarak bir oto-sansür oluşturacak yöntemleri izlemeyi daha çok tercih ediyor. Ancak geniş çaplı bir sansür veya erişim engellemesi teknik olarak ne kadar mümkün?
Yakın tarihimiz Twitter, Youtube ve Facebook gibi popüler sosyal medya uygulamalarının engellenmesi ve Wikipedia’nın uzunca bir süre erişime kapalı kalması gibi örneklerle dolu. Zaman zaman erişime engellenen sosyal medya uygulamaları ve web sitelerine aşina olsak da sosyal medya özelinden yola çıkarak internetin kontrol altında tutulabileceğini hayal etmek, en kibar şekliyle cahilliktir. İnternet bir kara kutu değildir. Dolayısıyla kutuyu gizleyerek veya kutuya erişimi engelleyerek kontrol altında tutamazsınız. “The IT Crowd” dizisinde internetin bir kara kutu içerisinde olduğu düşüncesi mizahi bir şekilde işlenmişti. Kısaca Moss ve Roy tüm internetin küçük siyah metal bir kutu içinde olduğu yönünde Jen’e şaka yapar ve olaylar gelişir.
Görsel: The IT Crowd
Peki internetin tam anlamıyla kontrol altına alınması ne kadar mümkün? Şu anda tüm internet ve haberleşmeyi sağlayan mevcut altyapı göz önüne alındığında teknik olarak internetin kontrol altına alınması mümkün değil. Yönetimler, bir ülkenin Dünya ile bağlantısını sağlayan ağ üzerinden geçen her network paketini kontrol etmeyi bile deneyebilir ama nafile. Çünkü bu pratikte uygulanabilir değil. Geçtiğimiz yıllarda VPN servislerine erişim engeli getirildi. Yapılan şey popüler VPN servislerine ait, tespit edilebilen sunucuların erişim engellemesinden öteye gidemedi. Bunun bir adım ötesini hayal edecek olursak, diyelim ki tüm VPN servislerini engellenmek istensin, çok geniş çaplı bir IP aralığının engellenmesi gerekli. Çok geniş çaplı bir IP aralığını engellemek ise yine uygulanabilir değil.
Yine vakti zamanında TOR ağına erişim engellenmeye çalışıldı ve tamamen başarılı olunamadı. TOR projesi ve altındaki protokoller zaten anonimliği sağlayabilmek ve tam olarak gelebilecek erişim engellerine yönelik tasarlanmıştı. Dolayısıyla basit bir konfigürasyonla TOR ağına erişim kolayca sağlanabilmişti.
Örnekler artırılabilir, yakın geçmişi hatırladığımızda bir çırpıda sayacak çok fazla örneğimiz var. Kısaca kurulan hayallerin olabilecek en fantezi pratiği, fiziksel olarak ağın kendisine müdahale etmek gibi görünüyor. Distopyamızda tüm fiziksel hattın kesildiğini varsayalım, kablosuz iletişim nasıl engellenecek? İnternet servis sağlayıcıların tüm fiziksel hattı filtrelediği, ağ özelinde diledikleri şekilde bant genişliğini sınırladığı olası bir senaryoda geleneksel internet servis sağlayıcılara ihtiyacımız kalmadığında ne olacak? Geleneksel internet servis sağlayıcılarının geleceği Starlink ve benzeri girişimler sebebiyle pek parlak görünmüyor. Gezegenin tüm noktalarından erişilebilen kablosuz ev tipi uydu internet bağlantısı artık hayal değil. Özetle, internet kontrol altına alınabilecek bir “şey” değil. Neredeyse kapalı devre yaşamak zorunda bırakılan ülkelerde bile insanlar kendi underground ağlarını oluşturuyor.
2022 yılında bunları konuşuyor olmak gözetim toplumu ve sosyolojik yansımaları bakımından ilgi çekici. Bence gezegeni koca bir panoptikona çevirmeyi başaramayacaklar, teknik olarak bu uygulanabilir değil. Sosyolojik olarak ise ancak konu uzmanlarının yapabileceği bir tartışma.
Hal böyleyken birilerinin interneti kontrol altına alabileceği yönünde attıkları adımlar aynen Moss ve Roy’un Jen’e yaptıkları şaka tadında ama bu sefer maalesef şaka değil.
Görsel: 16. İstanbul Bienali - Simon Fujiwara
Dipnot: Bu blog yazısı 2020 yılında gündemi meşgul eden internet sansürü ile ilgili yazdığım birkaç tweet’in genişletilmiş halidir. Orijinal tweet serisine bu adresten ulaşabilirsiniz.